តទៅនេះ គឺជាបទវិចារណកថាដែលឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទស្សនៈរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក
គិតមកទល់នឹងពេលនេះ វាមានរយៈពេល ២៧ ឆ្នាំមកហើយតាំងពីពេលដែលអាជ្ញាធរសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានចាប់ពង្រត់កុមារាទីបេអាយុ ៦ ឆ្នាំម្នាក់ និងក្រុមគ្រួសាររបស់កុមារនោះ។
ក្នុងពេល ៣ ថ្ងៃមុនពេលកុមារនោះបានបាត់ខ្លួននៅក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៩៥ សម្ដេចសង្ឃ Dalai Lama ដែលជាមេដឹកនាំពុទ្ធសាសនានៅតំបន់ទីបេ បានតែងតាំងកុមារា Gedhun Choekyi Nyima ជា Panchen Lama ទី ១១។ Panchen Lama នេះគឺជាបុគ្គលដ៏គួរឱ្យគោរពបំផុតទីពីរនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ។
បន្ទាប់ពីកុមារនេះត្រូវបានចាប់ពង្រត់ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានជ្រើសរើសកុមារាម្នាក់ទៀតឱ្យធ្វើជា Panchen Lama ដែលរដ្ឋាភិបាលចិនពេញចិត្តច្រើនផ្នែកនយោបាយ។
កុមារា Gedhun Choekyi Nyima ដែលមានអាយុត្រឹម ៦ ឆ្នាំ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកទោសនយោបាយវ័យក្មេងជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ចាប់តាំងពីពេលដែលកុមារានេះនិងក្រុមគ្រួសាររបស់កុមារនេះត្រូវបានចាប់ពង្រត់មក គេមិនបានឃើញពួកគេជាសាធារណៈនោះទេ ហើយក៏មិនបានដឹងថា ពួកគេរស់នៅទីណានោះដែរ។
គិតមកទល់នឹងឆ្នាំនេះ Gedhun Choekyi Nyima មានអាយុ ៣៣ ឆ្នាំហើយ។ នៅក្នុងឱកាសខួបកំណើតអាយុ ៣៣ ឆ្នាំរបស់លោក Gedhun Choekyi Nyima នេះកាលពីថ្ងៃទី ២៥ ខែមេសាកន្លងទៅនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានអំពាវនាវឱ្យអាជ្ញាធរចិនពន្យល់ឱ្យដឹងជាបន្ទាន់អំពីទីកន្លែងរស់នៅ និងសុខទុក្ខរបស់លោក។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកលោក Ned Price បានបញ្ជាក់នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយថា គេត្រូវតែអនុញ្ញាតឱ្យ Panchen Lama នេះ «អនុវត្តសិទ្ធិនិងសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនឱ្យបានពេញលេញ»។
ជារឿងដ៏គួរឱ្យសោកសង្រេង ពលរដ្ឋទីបេជាច្រើនត្រូវបានគេរារាំងមិនឱ្យអនុវត្តសិទ្ធិនិងសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួននៅក្រោមការដឹកនាំរបស់គណបក្សកុម្មុយនីស្តចិន។
របាយការណ៍ថ្មីចុងក្រោយបង្អស់របស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកអំពីសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសចិន បានកត់សម្គាល់ឃើញថា៖ «អ្នកតាមដានស្ថានការណ៍ពីខាងក្រៅបានពិនិត្យលើព័ត៌មានដែលមានជាសាធារណៈ និង...បានកំណត់ថា ពលរដ្ឋទីបេចន្លោះពី ៥០០ នាក់ទៅ ២.០០០ នាក់ ត្រូវបានគេដឹង ឬក៏ជឿថា ត្រូវបានអាជ្ញាធរចិនចាប់ដាក់ឃុំ ឬដាក់ពន្ធនាគារដោយរំលោភលើបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ»។
ក្រសួងការបរទេសសហដ្ឋអាមេរិកក៏បានកត់សម្គាល់ផងដែរថា៖ «ស្របទៅតាមសេចក្ដីណែនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលលើការរួមបញ្ចូលជាតិសាសន៍ គោលនយោបាយរដ្ឋ [របស់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន] បានបន្តបង្អាក់ដល់វប្បធម៌ បែបបទនៃការរស់នៅ និងទំនៀមទម្លាប់របស់ទីបេពីបុរាណ»។
ដូចដែលអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសអាមេរិកលោក Ned Price បានបញ្ជាក់ដូច្នេះដែរ «សហរដ្ឋអាមេរិកគាំទ្រសេរីភាពសាសនារបស់ពលរដ្ឋទីបេ និងអត្តសញ្ញាណសាសនា វប្បធម៌ និងភាសារបស់ពួកគេ ដែលក្នុងនោះរួមមានទាំងសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋទីបេនៅក្នុងការជ្រើសរើស បង្ហាត់បង្រៀន និងគោរពមេដឹកនាំផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេដូចជាសម្ដេចសង្ឃ Dalai Lama និង Panchen Lama ជាដើម ស្របទៅតាមជំនឿផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ និងដោយគ្មានការអន្តរាគមន៍ណាមួយពីរដ្ឋាភិបាល»៕
